Literatura romantyzmu

uroczysta pieśń pochwalna skierowana do jakiejś osoby, bóstwa, sławiąca bohaterskie czyny, idee

utwór liryczny o ściśle określonej budowie – 14 wersów ułożonych w 4 strofy (dwie pierwsze o charakterze opisowym, dwie kolejne mają charakter refleksyjny); liczba wersów w strofach jest różna w zależności od rodzaju – w sonecie włoskim to dwie zwrotki po 4 wersy i dwie zwrotki po 3 wersy

(1798–1855); najwybitniejszy polski poeta romantyzmu; urodził się w Zaosiu koło Nowogródka (pogranicze Białorusi i Litwy) w zubożałej rodzinie szlacheckiej; dzieciństwo i młodość spędził na Litwie i w Rosji, dojrzałe lata na emigracji (od 1834 r. osiadł na stałe w Paryżu); jego życie i twórczość dzieli się na pewne okresy: wileńsko-kowieński do 1823 r. (wtedy m.in. nieszczęśliwie zakochał się w Maryli Wereszczakównie, debiutował tomem Ballady i romanse, napisał II i IV cz. Dziadów, Grażynę, był członkiem tajnego Towarzystwa Filomatów do aresztowania i zsyłki w głąb Rosji), rosyjski do 1827 r. (był w Petersburgu, Odessie, na Krymie, w Moskwie; napisał m.in. Sonety krymskie, Konrada Wallenroda), emigracyjny do śmierci (w obawie przed aresztowaniem opuścił Rosję, podróżował po Europie, słuchał wykładów Hegla, poznał Goethego, był w Szwajcarii i Rzymie, skąd próbował się bez skutku dostać do kraju na wieść o powstaniu listopadowym; w Dreźnie napisał Dziady cz. III; później zamieszkał w Paryżu – ożenił się z Celiną Szymanowską, wykładał literaturę klasyczną w Lozannie w Szwajcarii i w Collège de France w Paryżu, był zwolennikiem idei Towiańskiego i przez pewien czas kierował Kołem Sprawy Bożej, czym naraził się władzom francuskim, które zawiesiły jego wykłady; angażował się w politykę – m.in. formowanie polskiego legionu we Włoszech i polskich oddziałów w Turcji; zmarł w Stambule na cholerę)

utwór synkretyczny z pogranicza liryki (nastrojowość), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi); sensacyjna fabuła była osnuta wokół tajemniczych i cudownych wydarzeń; realizm przenika się z fantastyką

Powieść epistolarna (w listach) autorstwa Johanna Wolfganga Goethego [johana wolfganga getego]. Historia nieszczęśliwej miłości młodego Wertera (autora listów) do zamężnej Lotty. Werter uważa, że uczucie małżonków to wynik konwenansu, a jego miłość do Lotty, którą postrzega jako bratnią duszę, jest żarliwa, namiętna i prawdziwa. Buntuje się przeciwko takiemu układowi zdarzeń i chce być z Lottą, ponieważ, jego zdaniem, zasługuje ona na autentyczną miłość. Werter odczuwa ból istnienia (Weltschmerz [weltszmelc]), a niespełnienie prowadzi go do samobójstwa.

Oda Fryderyka Schillera. Podmiot liryczny zwraca się do tytułowej radości i sławi jej przymioty. Utwór zawiera też hasła wolności, równości, braterstwa, walki z uciskiem. Współcześnie jest to hymn Unii Europejskiej z muzyką skomponowaną przez Ludwika van Beethovena.

gatunek dramatu powstały w romantyzmie; nie jest w nim przestrzegana zasada trzech jedności ani decorum; łączy w sobie fantastykę z realizmem, elementy właściwe dla epiki z liryką (synkretyzm); jest niejednorodny stylistycznie (komizm miesza się z tragicznością, humor z powagą); ma luźną kompozycję i otwarte zakończenie; często nie nadawał się do wystawienia na scenie

Dwuczęściowy dramat romantyczny autorstwa Johanna Wolfganga Goethego. Utwór ze względu na swoją długość i skomplikowane rozwiązania nie był przeznaczony do wystawienia na scenie. Głównym bohaterem jest doktor Faust, którego pierwowzorem był tajemniczy astrolog i mag żyjący na przełomie XV i XVI w. Faust jest nieszczęśliwy i rozczarowany, bo nabywana całe życie wiedza nie dała odpowiedzi na pytania o sens życia, nie uwolniła od bólu istnienia. Myśli o samobójstwie. Bóg postanawia pomóc Faustowi odzyskać radość życia. Zgadza się na propozycję Mefistofelesa (upadłego anioła), który zakłada się z Bogiem, że zdobędzie duszę Fausta i doprowadzi go do upadku. Mefistofeles przybywa do Fausta, obiecuje spełnić pragnienia za duszę. Faust się zgadza i wyruszają w podróż. Faust poznaje świat, doświadcza miłości (Małgorzata), odzyskuje młodość, ale nic nie zachwyca go na tyle, by uznał, że jest szczęśliwy. Swoimi działaniami sprowadza nieszczęścia na siebie i Małgorzatę (rozkochuje ją, potem porzuca, sprowadza na nią hańbę – zrozpaczona dziewczyna zabija ich nowo narodzone dziecko i trafia do więzienia). W drugiej części Faust chce stworzyć królestwo, w którym ludziom żyłoby się lepiej. Jeżeli zobaczyłby ich dobrobyt i wspólne zgodne życie, uznałby, że to jest ta idealna chwila szczęścia, na którą czekał, a diabeł zabrałby jego duszę. Faust w nędzy i biedzie umiera. Wstawiennictwo Małgorzaty u Matki Boskiej ratuje duszę Fausta przed piekłem. Bohater zostaje zbawiony.

[fryderyk sziler] (1759–1805); niemiecki poeta, dramatopisarz, historyk, teoretyk teatru; przedstawiciel niemieckiego preromantyzmu (Sturm und Drang [szturm und drang]); zdobył wykształcenie prawnicze i medyczne, ale jego pasją była literatura; debiutował dramatem Zbójcy (protest przeciwko tyranii i stosunkom społecznym); przyjaźnił się z Goethem; był wszechstronnie utalentowany: pisał utwory literackie, rozprawy naukowe, tłumaczył dzieła Wergiliusza, Szekspira

[dżordż gordon bajron] (1788–1824); angielski arystokrata i poeta; prowadził burzliwe życie; wiele podróżował (m.in. Portugalia, Hiszpania, Albania), czego efektem był uznany poemat dygresyjny Wędrówki Childe Harolda [czajld harolda] (wcześniejsza twórczość Byrona spotkała się z krytyką); z racji odziedziczonego tytułu lorda zasiadał w Izbie Lordów, gdzie wygłaszał kontrowersyjne i barwne przemówienia; jego liberalne poglądy i swobodne życie (przypisywano mu liczne romanse) skłoniły go do opuszczenia Wielkiej Brytanii na zawsze – pomieszkiwał w Szwajcarii, we Włoszech; angażował się w działalność konspiracyjno-powstańczą, m.in. w czasie antytureckiego powstania w Grecji; twórczość i życie poety przyczyniły się do stworzenia bohatera bajronicznego – samotnika skłóconego ze światem, którego życie otacza aura tajemniczej zbrodni, namiętnego, choć nieszczęśliwego kochanka, miłośnika egzotyki, buntownika i powstańca

Powieść poetycka autorstwa George’a Gordona Byrona. Tytułowy bohater przybywa z Wenecji do okupowanej przez Turków Grecji. Nazywany jest Giaurem (niewiernym). Zakochuje się w Leili, żonie emira Hassana. Kochankowie uciekają, ale wysłannicy Hassana odbijają Leilę, którą zdradzony mąż nakazuje wrzucić w zaszytym worku do morza. Giaur się mści i zabija Hassana w zasadzce. Nie daje mu to ukojenia. Spokoju szuka w klasztorze. Dzieje swojego życia ujawnia w przedśmiertnej spowiedzi, ale niczego nie żałuje.

[johan wolfgang gete] (1749–1832); niemiecki poeta preromantyzmu; zdobył wykształcenie prawnicze, ale rozczarowany realiami zawodu porzucił tę profesję; sławę przyniosły mu wydane w 1774 r. Cierpienia młodego Wertera, w które wplótł wątki autobiograficzne; od 1775 r. przebywał w Weimarze – pracował w administracji; tworzył poezje, powieści, opowiadania, dramaty

(1809–1849); drugi z wielkich polskich poetów romantyzmu; urodził się w Krzemieńcu na Wołyniu; młodość spędził w kraju; po klęsce powstania listopadowego osiadł na emigracji; ukończył prawo na uniwersytecie w Wilnie, do którego przeniósł się wraz z matką Salomeą i jej drugim mężem Augustem Bécu; od 1829 r. mieszkał w Warszawie i pracował jako urzędnik; w 1831 r. angażował się w działalność narodowowyzwoleńczą (był m.in. kurierem dyplomatycznym rządu powstańczego w czasie powstania listopadowego); mieszkał w Paryżu, gdzie wydał dwa tomy Poezji (skrytykował je m.in. Mickiewicz), potem przeniósł się do Genewy (tam napisał m.in. Kordiana i Balladynę), podróżował do Ziemi Świętej przez Włochy, Grecję, Egipt (powstały wówczas Grób Agamemnona, [Smutno mi, Boże!...]; ostatnie lata życia spędził w Paryżu (Testament mój, Lilla Weneda, Beniowski); zmarł na gruźlicę

Ballada Johanna Wolfganga Goethego. Wydarzenia rozgrywają się w nocnej scenerii w czasie jazdy ojca i synka na koniu przez las. Dziecko widzi i słyszy króla olch, który namawia chłopca, aby z nim został. Synek próbuje zwrócić uwagę ojca i przestrzec go przed królem, ale dorosły nie traktuje tego poważnie. Ostatecznie chłopiec umiera tuż przed domem.

utwór liryczny, w którym chwalona jest idea, wydarzenie, wybitna postać; charakteryzuje się uroczystym, podniosłym tonem

odmiana poematu epickiego (fabuła); jego twórcą jest G.G. Byron; utwór wierszowany o dość luźnym charakterze i nieuporządkowanej kompozycji; fabułę przeplatają dygresje (komentarze)

gatunek z pogranicza liryki (wierszowana forma), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi); fabuła składała się z luźno powiązanych ze sobą fragmentów, często przedstawionych niezgodnie z chronologią wydarzeń i opowiedzianych w formie wierszowanej

okres poprzedzający właściwy romantyzm; preromantyczne tendencje najwcześniej były widoczne w literaturze niemieckiej (Sturm und Drang) i angielskiej (m.in. poeci jezior oraz gotycyzm)

Ballada Fryderyka Schillera. Wydarzenia rozgrywają się w średniowieczu. Dwór bierze udział w igrzyskach – na arenie toczą się walki zwierząt. W pewnej chwili jedna z dam (Marta) zrzuca z balkonu na arenę rękawiczkę i chce od Emroda dowodu miłości – przyniesienia zguby. Rycerz nie waha się i skacze między zwierzęta. Wręcza Marcie rękawiczkę, ale rezygnuje z jej wdzięków i odchodzi.

zacieranie granic między różnymi dziedzinami sztuki: malarstwem, muzyką, poezją, które choć innym językiem, wciąż wyrażają tego samego ducha; postulat syntezy sztuk pojawił się w romantyzmie i oznaczał wykorzystanie środków wyrazu właściwych np. muzyce w dziele malarskim lub literackim; w myśl syntezy sztuk korzystano z tych samych motywów, symboli

określenie natchnionego poety, proroka, wizjonera; w polskiej literaturze romantycznej to także duchowy przywódca narodu

(1821–1883); poeta, dramaturg, prozaik, artysta plastyk, rzeźbiarz; nazywany, obok Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego, czwartym wieszczem narodowym romantyzmu – jego twórczość przypadła na schyłek tego okresu; urodził się na Mazowszu w rodzinie ziemiańskiej; wcześnie osierocony; w wieku 21 wyjechał z kraju i już nigdy nie powrócił do ojczyzny; niedoceniany przez współczesnych, także w sferze prywatnej nie wiodło mu się dobrze (cierpiał nędzę, odtrącenie m.in. przez kobiety, które kochał – m.in. przez Marię Kalergis czy zaręczoną z nim Kamilę Lemańską; zmagał się z postępującą głuchotą); debiutował z sukcesem w 1840 r. wierszem Mój ostatni sonet; na emigracji podróżował; przez pewien czas mieszkał we Włoszech, w Paryżu, Stanach Zjednoczonych; zmarł w paryskim przytułku dla ubogich emigrantów i został pochowany w zbiorowym grobie; jego szczątki dwukrotnie ekshumowano i przenoszono do kolejnych zbiorowych mogił (ostatnia pozostaje niewiadoma)