Lęk przed szkołą. Jak wspierać dziecko w powrocie do szkoły?

Lęk przed powrotem do szkoły — Fot. Shutterstock

Powrót do szkoły po przerwie wywołuje u uczniów różne emocje. Czasem towarzyszą mu radość i ekscytacja, a czasem niepewność, rezygnacja czy wręcz stres. Lęk przed szkołą często skłania nastolatków do wycofywania się i unikania sytuacji, która go wywołuje. Można go pokonać, trzeba tyko wiedzieć, jak.

Skąd się bierze strach przed szkołą?

Mechanizm powstawania lęku, bez względu na to, co go wywołuje, jest podobny. Lęk to uczucie związane z naszymi myślami, wyobrażeniami czy przewidywaniami i nimi napędzane. Im są one dalsze od naszych doświadczeń, czyli od rzeczywistości, tym większa szansa, że staną się źródłem lęku. Warto jednak zdać sobie sprawę, że lęk nie pojawia się bez przyczyny.
Lęk szkolny u nastolatków może wynikać z różnych trudności związanych z:

budowaniem relacji rówieśniczych (brakiem akceptacji),
radzeniem sobie z obowiązkami szkolnymi,
przeżywaniem porażek,
kształtowaniem pozytywnego obrazu siebie (obniżeniem poczucia własnej wartości),
długim okresem izolacji i wykluczenia społecznego w okresie pandemii,
inną sferą życia (na przykład z sytuacją rodzinną).

Lęk karmi się naszymi wyobrażeniami, dlatego będzie rósł, dopóki tych wyobrażeń nie zweryfikujemy, to znaczy nie zderzymy ich z rzeczywistością. Naszą naturalną reakcją na lęk jest wycofywanie się z sytuacji, które go powodują. Tak wpadamy w pułapkę unikania. W pierwszej chwili to rozwiązanie może się wydać bardzo wygodne. Musimy jednak pamiętać, że im dłużej się w nim trwa, tym trudniej z niego wyjść.

Kto się boi szkoły?

Lęk szkolny dotyka tylko części uczniów. Za jego pojawienie się odpowiadają czynniki biologiczne i czynniki środowiskowe, a także dotychczasowe doświadczenia. Niektóre dzieci mają już za sobą sytuację, która ich przerosła, mogła to być zarówno sytuacja rodzinna, jak i szkolna. W związku z tym nie zbudowały w sobie przekonania, że będą w stanie sobie poradzić. Do tego dochodzi atmosfera w domu – to, jak rodzice reagują na różne okoliczności i jak sobie z nimi radzą. W niektórych domach jest dużo lęku, tam świat i inni ludzie są postrzegani jako źródła zagrożenia, a wszelkie zmiany budzą lęk. Uczniowie z takim bagażem mają większe predyspozycje do odczuwania lęku.

Jak pokonać lęk przed szkołą?

Najlepszym sposobem radzenia sobie z lękiem jest zmierzenie się z nim, czyli w tym przypadku pójście do szkoły. Znalezienie się w sytuacji, o której dotąd tylko myśleliśmy, pozwala zobaczyć siebie i swoje zachowanie w innym świetle, porównać wyobrażenie z doświadczeniem. W wyniku takiej konfrontacji lęk zaczyna się zmniejszać.
Powrót do szkoły może przebiegać szybciej lub wolniej. Jedni po prostu zdobędą się na ten wysiłek, dla innych zaś lepsza będzie metoda drobnych kroków (patrz niżej). W każdym przypadku ważne jest to, żeby w końcu znaleźć się w sytuacji, która wywołuje lęk, by móc go odczuwać i oswajać. Lęk osłabnie tylko wtedy, jeśli się do niego przyzwyczaimy.

Czy to lęk? – objawy, które powinny niepokoić

Strach przed powrotem do szkoły daje o sobie znać w różny sposób. Młodsze dzieci częściej mają dolegliwości somatyczne, takie jak bóle głowy, brzucha czy klatki piersiowej. Starsze zamykają się w sobie i w swoim pokoju. Lęk przed chodzeniem do szkoły może się objawiać:

zmianami w zachowaniu,
wycofaniem się z aktywności, które kiedyś były atrakcyjne i lubiane, jak na przykład spotkania z rówieśnikami, zajęcia dodatkowe, ulubione czynności (w pandemii trudniej to dostrzec, ponieważ pewne aktywności nadal są zabronione),
stopniowym zmniejszaniem strefy bezpieczeństwa do granic własnego pokoju (lęk odbiera poczucie bezpieczeństwa, dotyczy to różnych obszarów życia, ale także fizycznej przestrzeni),
zaburzeniami snu,
wahaniami wagi wynikającymi z regulowania emocji przez dziecko za pomocą jedzenia,
współwystępowaniem innych uczuć, na przykład przygnębienia czy agresji.

Strach przed powrotem do szkoły a pandemia koronawirusa

Większość uczniów w ostatnich miesiącach nie musiała mierzyć się ze swoimi lękami, ponieważ trudno było przewidzieć, kiedy nastąpi powrót do nauki stacjonarnej. Na początku okresu izolacji ich trudności lękowe się zmniejszyły. Potwierdzają to terapeuci, którzy mieli w tym czasie mniej pacjentów. Jednak po chwilowej uldze lęk znowu zaczął się nasilać. W tej chwili jego poziom jest największy. Wiele dzieci wciąż ma przed sobą konfrontację rzeczywistości z wyobrażeniami. Dopiero, gdy do niej dojdzie, ich obawy zaczną się zmniejszać.
Trudno powiedzieć, na ile powodem ich obaw są obowiązki szkolne czy zaległości w nauce. Wydaje się, że kluczową kwestią jest wielomiesięczny okres wykluczenia społecznego, brak jakiejkolwiek wymiany i możliwości doświadczania siebie w kontakcie z drugą osobą. Niektóre dzieci przesiedziały pandemię przed komputerem w swoim pokoju. I one najbardziej będą potrzebować pomocy.

Przezwyciężyć lęk. Jak wspierać dziecko w powrocie do szkoły?

Lęk to problem uniwersalny, który może dotyczyć każdego z nas, bez względu na wiek. Warto uświadomić to nastolatkowi, który ze strachem myśli o powrocie do szkoły. Rozmowa to najskuteczniejszy sposób, by go o tym przekonać.

Pozwólmy nastolatkowi powiedzieć, jakie ma obawy, uznajmy jego uczucia i zaakceptujmy trudności.
Zapewnijmy o chęci pomocy.
Jeśli mamy podobne doświadczenia, odwołajmy się do nich.
Zastanówmy się wspólnie z dzieckiem, co pomogłoby przezwyciężyć lęk. Zmierzenie się z nim, to jedyna droga postępowania.
Pamiętajmy, że im starszy jest nasz uczeń, tym większą inicjatywę powinniśmy mu oddać w rozmowie, by mógł sam znaleźć rozwiązanie problemu.
Jeśli konieczne jest stopniowe oswajanie lęku (metoda drobnych kroków) i powrót do szkoły trzeba odsunąć w czasie, nawiążmy kontakt ze szkołą. Może dobrym pomysłem będzie uczestniczenie dziecka w lekcji prowadzonej jednocześnie stacjonarnie (dla uczniów obecnych w klasie) i online dla tych, którzy jeszcze nie są na to gotowi (podczas zdalnego nauczania szkoła wypracowała metody, które to umożliwiają).
Lęk sam nie zniknie. Jeśli uczeń nie będzie sobie z nim radził mimo naszego wsparcia, poszukajmy pomocy u wychowawcy, pedagoga czy psychologa szkolnego.
Możemy się zwrócić także do specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznej.

konsultacja:
Joanna Salbert, specjalista psychoterapii dzieci i młodzieży

dlaucznia.pl - zyskaj nielimitowany dostęp

Lęk przed szkołą. Jak wspierać dziecko w powrocie do szkoły?

Skąd się bierze strach przed szkołą?

Kto się boi szkoły?

Jak pokonać lęk przed szkołą?

Czy to lęk? – objawy, które powinny niepokoić

Strach przed powrotem do szkoły a pandemia koronawirusa

Przezwyciężyć lęk. Jak wspierać dziecko w powrocie do szkoły?

Jak motywować nastolatków do nauki – 12 wskazówek dla rodziców

Zaburzenia zachowania u nastolatków – jak i kiedy reagować?

Umiesz, bo rozumiesz!

Zadania interaktywne – jak skutecznie uczyć się z dlaucznia.pl